«فلسفه در مدرسه»
به نقل از روزنامۀ شرق، کتاب «پرسشگری و گفت‌وگو با کودکان و نوجوانان» نوشتۀ جانا مور لون و مایکل باروز به تازگی با ترجمۀ مرتضی براتی از سوی نشر لگا منتشر و روانه بازار نشر شده است. عنوان کتاب حاوی دو اصطلاح محوری فلسفه‌ورزی است: پرسشگری و گفت‌وگو. فلسفه در جوهر خود، طرح پرسش‌هایی است که برای درک موقعیت انسانی اساسی‌اند. آن‌گونه که توماس نیگل می‌گوید «محور فلسفه پرسش‌هایی است که ذهن ژرف‌اندیش انسان آن‌ها را به‌طور طبیعی معماگونه می‌یابد».
همه ما در زندگی خود به‌نوعی با پرسش‌هایی فلسفی مواجهیم که حیرت ما در معنای زندگی (و پایان آن)، تأمل درباره ارزش‌ها و بازتاب درستی و نادرستی اعمال‌مان را رقم می‌زند. در حین سنجه این مباحث، چه کودکان چه بزرگسالان، درگیر تفکر فلسفی می‌شویم. اغلب، این پرسش‌ها پاسخ قطعی ندارند. آن‌ها ما را از عدم قطعیت و وجود امکان‌های فلسفی در زندگی آگاه می‌کنند. کتاب «پرسشگری و گفت‌وگو با کودکان و نوجوانان» نوشتۀ جانا مور لون، مدیر مرکز شمال غربی فلسفه برای کودکان در گروه فلسفه دانشگاه واشنگتن و مایکل باروز مدرس ارشد فلسفه در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا است.
نویسندگان فصل اول و دوم کتاب حاضر را با بحث از انگیزه‌های اصلی فلسفه‌ورزی با کودکان آغاز می‌کنند. این انگیزه‌ها مبتنی بر این باور است که فلسفه در هستۀ خود، عملی بنیادی برای وضع بشر است و آموزش آن نباید منحصر به دانشجویان و تحصیل در آموزش عالی باشد. پرسش، بررسی و پاسخ به پرسش‌های بنیادین _ چه از نوع اخلاقی، سیاسی، وجودی، معرفت‌شناختی و چه متافیزیکی _ عملی معمول است که می‌تواند از سن خردسالی سودمند باشد. وقتی فلسفه در مدارس معرفی می‌شود، کودکان در پرسش‌ها و فعالیت‌های مرتبط، با گفت‌وگو و تامل مشارکت می‌کنند که این امر باعث اکتشاف مشارکتی می‌شود. برای آنکه پرسش‌های فلسفی پربار و به نحوی مطرح شوند که برای یادگیری دانش‌آموزان مفید باشد، مربیان و دانش‌آموزان باید شرایط آموزشی لازم را تسهیل کنند. برای این منظور، نویسندگان در فصول سوم تا پنجم از فلسفه آموزش‌وپرورش و رویکردهای آموزشی بحث می‌کنند که به گمان آن‌ها بیشترین حمایت را از عمل فلسفی دارند، از جمله اهمیت حساسیت فلسفی و عناصر «حلقه کندوکاو فلسفی» یادگیرنده محور.
در فصول ششم تا هشتم طرح درس‌های فلسفی بسیاری ارائه شده که می‌توان از آن‌ها برای فلسفه‌ورزی با کودکان در کلاس های مدارس ابتدایی، متوسطه اول و دوم بهره برد. با پوشش طیف گسترده‌ای از موضوعات فلسفی و از جمله فعالیت‌های کلاسی متعدد و محرک‌های بحث، نویسندگان قصد دارند این طرح درس‌ها برای معلم پیش از دانشگاه، کارشناس مجرب فلسفه پیش از دانشگاه و مربیان تازه‌کار به گونه‌ای یکسان مفید باشد. در بخش پایانی کتاب، نویسندگان نگاه خود را به مسائل مهمی معطوف می‌کنند که به نظرشان، شایسته توجه بیشتری در ادبیات فلسفه پیش از دانشگاه است. این مسائل عبارت‌اند از: تبعیض، مناسبات قدرت، نابرابری های اجتماعی و احترام به کودکان و نیز بعضی مباحث سیاست کلان، درباره تلاش برای راه‌گشایی فلسفه به مدارس پیش از این کتاب‌های زیادی درباره آموزش فلسفه پیش از دانشگاه منتشر شده است و طیف گسترده‌ای از منابع مفید برای معرفی فلسفه به کودکان با روش‌های مختلف وجود دارد که بسیاری از آن‌ها در کتاب‌نامه و ضمیمه کتاب پیش‌رو معرفی شده است.
کتاب «پرسشگری و گفت‌وگو با کودکان و نوجوانان» منابع کاربردی دیگری را برای استفاده در کلاس‌های درس معرفی و ملاحظه‌ای از مباحث آموزشی، اجتماعی و سیاسی را در نظر می‌گیرد که در حال حاضر، در آثار مکتوب کمتر نمایان می‌شوند. به نظر نویسندگان، تحریر این کتاب، مستلزم این بوده که دربارۀ ارزش آموزشی فلسفه پیش از دانشگاه، فلسفه‌ورزی در آموزش‌وپرورش و ارتباط فلسفه پیش از دانشگاه با مسائل مهم در آموزش معاصر مانند اصلاحات آموزشی، پرورش کودک و تبعیض و امتیاز.در کلاس‌های درس عمیقا فکر شود. این کتاب دومین عنوان از مجموعۀ «فلسفه روزی با کودکان و نوجوانان» در نشر لگا است. اولین کتاب این مجموعه، «کودک فلسفی: پرورش توان فکری و فلسفی کودکان» است که چندی پیش چاپ دوم آن منتشر شد.
«پرسشگری و گفت‌وگو با کودکان و نوجوانان» منبعی برای کلاس‌های فلسفه پیش از دانشگاه است و می‌تواند به کار علاقه‌مندان، مدیران، مربیان، سیاست گذاران، کارشناسان آموزش و والدین بیاید. راهیابی فلسفه به مدارس ممکن است در ابتدا عملی کوچک و مانند موضوعی دیگر برای آموزش به نظر آید؛ اما این عمل به ظاهر کوچک، در واقع می‌تواند بسیار مهم باشد. تمرین فلسفی، بر مبنای تفکرکردن برای خود کودکان، باعث شناخت ظرفیت‌های فکری آن‌ها می‌شود. ارج‌نهادن سهم کودکان می‌تواند باعث تفکر دربارۀ مسائل بزرگ و پیچیده و احترام به تجربیات و ایده‌های آن‌ها شود. به اعتقاد نویسندگان، این امر می‌تواند تحولی برای آموزش‌وپرورش باشد.
منبع: روزنامه شرق/ شماره 3832 / ۱۳۹۹ شنبه ۱۲ مهر.
