محسن تمدنینژاد در گفتوگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) دربارۀ مجموعه «تئاتر بهمثابۀ زندگی» که تاکنون چهار اثر «درخت»، «نمک»، «ایتسی بیتسی» و «ایستر» با ترجمۀ ایشان در نشر لگا منتشر شده است، اظهار کرد: این اثر مجموعهای ده جلدی از اجراهای مطرح گروه اودین تئاتر است.که هرکدام از این کتابها هم متن اجرایی آن نمایش را شامل میشود و هم اضافه بر آن مقالاتی درباره شیوۀ کار و چگونگی شکلگیری اثر از ابتدا تا انتها را در خود جای داده است.
وی افزود: در هر کدام از کتابهای مجموعه «تئاتر بهمثابۀ زندگی» علاوه بر متن نمایشها تا حدودی درباره روند نمایشها هم صحبت میشود و شامل یاداشتهای شخصی بازیگران و کارگردانها دربارۀ چگونگی شکلگیری نمایشها است که هرکدام از زاویه دید خود به آن اثر پرداختهاند. این نمایشنامهها و مطالبی که در این کتابها منتشر شده است محصول کار آزمایشگاهی و کارگاهی است که توسط یوجینو باربا و گروه «اودین تئاترت» انجام شده و به اجرا رسیده است.
این مترجم دربارۀ دلیل ترجمه مجموعه «تتاتر به مثابه زندگی» بیان کرد: از اواخر دهه هشتاد که موضوع پایاننامهام درباره تئاتر یوجینو باربا بود پژوهشهای خود را در زمینه تئاتر آزمایشگاهی و گروه اودین تئاتر شروع کردم. در تمام این سالها نیز با این گروه تئاتری در تماس بودم و از آنها آثاری را ترجمه کردم؛ این مجموعه نیز در همین راستا است و برای اولین بار به فارسی ترجمه شده که با هماهنگی این گروه صورت گرفته است.
تمدنینژاد دربارۀ یوجینو باربا گفت: باربا کارگردان تئاتر، مولف، پژوهشگر ایتالیایی است که در دهه 1960 در رشته کارگردانی تئاتر مشغول به تحصیل شد و پس از ترک دانشگاه به مدت سه سال در لهستان با یرژی گروتفسکی همکاری کرد؛ او سال 1964 با همراهی گروهی از جوانان، گروه «اودین تئاترت» را در نروژ تشکیل داد که از همان سال شروع به کار کردند. یوجینو باربا طی 55 سال کار با این گروه و آنسامبل بینافرهنگی تئاتروم موندی 79 اجرای تئاتری خلق کرده است که آخرین اجرای آنها نمایش «درخت» بود که در ایران نیز اجرا شد. تفاوت باربا با دیگر کارگردانان و حتی گروتفسکی در نحوه دراماتورژی آثار است.
این مترجم درباره گروه اودین تئاترت و اهمیت آن اظهار کرد: اودین تئاترت جزو معدود گروههایی است که تعدادی افراد ثابت را در طی همه این سالها کنار یکدیگر نگه داشته و بازیگران این گروه با کسی به غیر از باربا همکاری نکردند؛ حال برخی به آنها افزوده و عدهای نیز کاسته شدند، باقی افراد همچنان ثابت ماندهاند و تنها مرگ آنها را از گروه جدا کرد. سال 2010 نیز آخرین دورهای بود که بازیگرانی را به گروه افزودند.
وی با اشاره به این که باربا تئاتر را به سه گروه تئاتر اول، دوم و سوم تقسیم بندی کرده است بیان کرد: اهمیت این گروه در تاریخ تئاتر به دلیل نوع فعالیتشان است که در دهه هفتاد به تئاتر سوم موسوم بود. افراد این نوع تئاتر در حاشیه فعالیت میکردند به ندرت به شکلی سنتی آموزش دیده بودند، هنرمندان حرفهای آنها را به رسمیت نمیشناختند.اما عملاً افرادی حرفهای در این حوزه بودند. منظور از تئاتر سوم تئاتری آزمایشگاهی و تجربی بوده که همانند تئاتر تجاری نیست و پولسازی نمیکند. این گروه نوادگان زیادی دارد و به ویژه در آمریکای جنوبی گروههای بسیاری به سبک اودین تئاتر کار میکنند و رابطه تنگاتنگی با این گروه دارند.
او همچنین گفت: منظور باربا از تئاتر اول، تئاتر تجاری است که از حمایت دولتی برخوردار بوده و مردم نیز آن را تماشا میکنند. تئاتر دوم نیز تئاتر آوانگاردی است که کارگردان همه کاره است، حرف اصلی را میزند و بازیگر چندان نقشی در روند شکلگیری نمایش ندارد. تئاتر سوم اصطلاحی است که در دهه هفتاد رایج شد و نیز ایدهای کمونیستی دارد و به گونهای چپ است و باربا نیز چپ محسوب میشود. در این نوع تئاتر در خلق اثر مشارکت جمعی صورت میگیرد و همه تیم نمایش در خلق اثر دخیل هستند.
مترجم کتاب «یوجینو باربا و تئاتر اودین» در پاسخ به این سوال که آیا سبک گروه اودین تئاتر آزمایشگاهی است گفت: بله. از اجرای دوم به بعد دیگر فعالیت این گروه با تکیه بر نمایشنامه و متنی از پیش نوشته شده نبود؛ بلکه از یک ایده شروع میشد و ممکن بود این ایده از جملهای در روزنامه یا شعاری بر دیوار نشات گرفته باشد. به عنوان مثال مانیفست حزب کمونیست ایده یکی از اجراهای اودین تئاتر در دهه 90 بود.
مدنینژاد در پاسخ به این سوال که آیا در طول تمرین متن نمایش شکل میگیرد اظهار کرد: بله دقیقا. ولی خالق متنی که در روند تمرینها شکل میگیرد تنها کارگردان نیست؛ بلکه بازیگران نیز در شکلگیری متن سهیم هستند. یعنی کارگردان با یک ایده شروع میکند، بازیگران نیز بر اساس تمهایی که کارگردان به آنها میدهد شروع به بداههسازی میکنند و از تثبیت این بداههسازیهای بدنی مجموعهای ارائه میشود که به آن پارتیتور میگویند؛ پس از آن بر روی این پارتیتور بدنی پارتیتور کلامی نیز قرار میگیرد که حال میتواند آواز یا دیالوگهایی باشد که بازیگر یا کارگردان در طول کار خلق کردند.
او همچنین گفت: باربا دراماتورژی را به سه بخش دراماتورژی بازیگر، کارگردان و تماشاگر تقسیم کرده است. بداههسازیهای بازیگر همان دراماتورژی بازیگر است؛ یعنی مجموع یکسری بداههسازیهایی که توسط بازیگر از تداعیهایی شخصیاش خلق میشود. حال کسی از بیرون باید اینها را کنار یکدیگر قرار دهد و روایتی برای آنها بسازد و آن دراماتورژ کارگردان است که در این گروه باربا این کار را انجام میدهد.
وی در ادامه افزود: از طرفی هنگامی که نمایش اجرا میشود تنها یک روایت روی صحنه وجود ندارد بلکه در هر گوشه از صحنه اجراهای باربا روایتی درحال اجرا شدن است که بیشتر شبیه به تابلوهای کوبیسم است و این تماشاچی است که انتخاب میکند کدام اکت از کدام بازیگر را ببیند و برداشت شخصی از اجرای هر بازیگر را باربا دراماتورژی بازیگر معرفی میکند. هرچند که به زعم باربا اصطلاح دراماتورژی تماشاگر از نظر منتقدان معنایی ندارد.
تمدنینژاد در پاسخ به این سوال که آیا نمایشنامههای موجود در این کتاب قابلیت اجرایی شدن در ایران را دارد گفت: بعید میدانم. به نظر من اهمیت مطالب موجود در این کتابها بیشتر به دلیل آموزشی بودن آنها است. نمایشنامههای موجود در مجموعه «تتاتر به مثابه زندگی» محصول و امضای گروه اودین تئاتر است و اکثر آنها هنوز هم جزو رپرتوار اجرایی گروه هستند.
منبع: خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)